Kamusal alanın yapılaşması: özgürlük ve sorumluluk / The structuration of public space: freedom and responsibility
Mehmet Özay 05.06.2023
Kamusal alan ile özel alan tartışmaları modern dönemin en önemli olgularından biri olarak gündemde yer işgal etmeye devam ediyor.
Özellikle sömürgeleşme, modernleşme/Batılılaşma süreçlerinde kamusal alan-özel alan kavramlarını ithal etmek durumunda kalan toplumlar açısından durum incelenmeye değer.
Kamusal alan-özel alan tartışmalarının popüler yanı dikkate alındığında,...
Hasan di Tiro: Tarümar olmuş bir toplumsal bünyeyi yeniden inşa sürecinde bir lider / Hasan di Tiro: A leader in the process of rebuilding a destructed social body
Mehmet Özay 03.06.2023
3 Haziran 2023, Hasan di Tiro’nun vefatının 13. yılı… Olağanüstü bir yaşam tecrübesinin ardından, tüm yaşadığı tecrübeleri bütünlercesine anavatanı Açe’de 3 Haziran 2010 tarihinde vefat eden Hasan di Tiro’yu, her yıl olduğu gibi bu yılda anmakta yarar var.
Önemli bir tarihi kişiliğe sahip olan Hasan di Tiro’nun...
Endonezya’da devlet felsefi olarak Pancasila / The importance of Pancasila as the state philosophy of Indonesia
Mehmet Özay 01.06.2023
Endonezya gibi geniş bir coğrafyayı kaplayan ve buna paralel olarak toplumu oluşturan çok etnikli yapıyı birarada tutan değerlerin neler olduğu konusu, modern dönemde sürekli araştırma konusu olmuş ve olmaya devam etmektedir.
2. Dünya Savaşı sonrasının ‘bağımsızlaşma’ süreçlerinde kendine özgü bir yeri olan Endonezya’nın daha o dönemde başlayan,...
Siyaset ve ‘intikam sosyolojisi’ ilişkisi / The relations between politics and ‘sociology of revenge’
Mehmet Özay 28.05.2023
Toplumlarda siyasal yapıların varlığı ile değişim ve gelişimi, siyasal yaşamı şekillendiren aktörlerin varlığıyla doğrudan bağlantılıdır. Ve bu durum, toplumların siyaseti şekillendirmesinde temel ve doğal bir karakteristik olarak karşımıza çıkar.
Bu noktada, farklı siyasal oluşumları ve bunların görünümleri -ki, bunlar siyasi partiler, her türünden sivil toplum kuruluşları, çıkar...
Din-bilim tartışmalarında vahyi veriler ve pratikler: anlam ve bilim / Revealed signs and practices in Religion-Science discussions: meaning and science
Mehmet Özay 23.05.2023
Din-bilim ilişkilerinde ayrışma olgusu, adına modernleşme denilen dönemle ilintili olduğu yaygın bir görüştür. İçinde yer aldığımız, bu zaman ve mekân (time and space) bağlamı bize, İslam ve bilim (science) ilişkisinin ne olduğunu veya olması gerektiği yönündeki soruları hatırlatmaktadır.
Bu noktada, hem İslami alanda yer alan, hem de...
“Budi Utomo”: Cavanism’den Endonezya Milliyetçliği’ne / “Budi Utomo”: From Javanism to Indonesian Nationalism
Mehmet Özay 20.05.2023
“Modern Endonezya milliyetçiliğinin kökenleri nedir diye?” sorulduğunda karşımıza çıkan belki de ilk isim Budi Utomo hareketi olacaktır. Bu noktada, Budi Utomo adının, Endonezya çalışmaları yapanların gayet tanıdık olduğu bir olgu olduğunu söylemek yanlış olmayacaktır.
Bu hareket, bölgenin toplumsal ve siyasal dönüşümünde, kendine özgü nitelikleriyle bir dönüm noktası...
Osmanlı’dan Yeni Cumhuriyet’e 19 Mayıs 1919: ‘İsterüz, istemezük’ dışında bir gelişme
/ From the Ottomans to New Republic 19 May 1919: Beyond the call of ‘we want it or we do not want it
Mehmet Özay 19.05.2023
19 Mayıs 1919’un, Türkiye Cumhuriyeti’nin resmi tarih söylemindeki yeri gayet belirleyicidir...
Bunun yanı sıra, aynı tarih, İstanbul-Anadolu...
Mengenang 28 Tahun H. Mohd. Said
Mehmet Özay 15 May 2023
Tidak sering menyaksikan jurnalis era kontemporer bertahan beberapa dekade dalam ingatan khalayak ramai, bahkan setelah dia meninggal dunia. Hingga hari ini, legasi H. Mohd. Said, bapak pendiri koran tertua Waspada, masih ada. Ia dikenang bukan hanya karena kontribusinya bagi kebebasan jurnalisme, tetapi juga kaliber intelektualnya yang diakui secara...
Osmanlı’da bir dönemin sonu: Çöküş ve ekonomi / End of an era in the Ottoman State: decline and economy
Mehmet Özay 12.05.2023
Devletlerin siyasi varlığının sona ermesi üzerine kaleme alınan eserlerde, bu süreç iç ve dış faktörler üzerinde çeşitli teorilerle gündeme getirilir.
Bunlardan biri olarak, devleti kendinde bir iç bünye meselesi olarak değerlendirdiği söylenebilecek olan ‘biyoloji’ temelli gelişim süreçleri, -pek etliye sütlüye karışmadan- devletlerin varlığını ‘doğal’ akışta açıklar ve...
Ana tartışma: Kim Halife olsun? / Main discussion: Who shall be the Caliph?
Mehmet Özay 09.05.2023
19. yüzyıl şartlarında giderek ağırlık kazanan Halifelik tartışmaları, yine aynı dönemde ortaya çıkan reform düşüncesine paralel gelişme göstermiştir.
Aslında reform düşüncesinin tetiklediği ve diğer bazı dış faktörlerin de etkisiyle, halifelik kurumu tartışmalarının gündeme geldiği ve kongre düşünceleriyle yapısallaşan uzun bir dönem yaşanmıştır.
Bu durum,...
İslam düşüncesi özgürlükçü zemini arıyor: Ümmeti kurtarma çabalarında kafası karışıklar / Islamic thought looks for libertarian ground: The confused in efforts to save the Ummah
Mehmet Özay 04.05.2023
İslam dünyasının, maruz kalınan sömürgecilik süreçleri ve iç hesaplaşmalar vb. bağlamları nedeniyle çalkantılarla dolu 19. yüzyılı, çeşitli coğrafyalardan düşünürlerin ve alimlerin çözüm önerilerini gündeme getirmelerine neden oldu.
Tantawi’den başlayıp, Reşid Rıza’ya kadar devam eden düşünür ve alimler silsilesinin, dönemi anlama noktasında hedefe halifelik kurumunu ve bununla ilintili...
H. Mohd. Said’de ‘işçi’ (koeli kontrak) olgusu / The phenomenon of labor (koeli kontrak) in the writings of H. Mohd. Said
Mehmet Özay 01.05.2023
Bugün dünya işçilerinin bayramı olarak kutlanması bize, “hangi dünyanın, hangi işçileri” sorusunu sormayı gerektiriyor. Batı Avrupa sosyal değişimlerinin toplumsal sınıfları oluşturması noktasında “işçi” olgusu temelde, “endüstri işçileri” olarak gündeme geliyor.
Oysa, dünyanın önemli bir bölümünde ‘işçi’ olgusu endüstri işçiliğinden öte, tarım işçiliği ile karşımıza çıkıyorr. Bu noktada,...
Demokrasi’yi kazanmak, ama nasıl?: Tarihsel perspektif / Winning democracy, but how?: A historical perspective
Mehmet Özay 27.04.2023
Bir yönetim biçimi olmanın ötesinde, bir yaşam tarzına gönderme yapan ‘demokrasi’ kavramının, Batı siyasal düşünce sistemi içerisindeki gelişim süreçlerine bağlı olarak kavramsal yapısını kazandığına kuşku yok.
Burada, söz konusu değişimin sivil oluşumla, dini yapıyla, ekonomiyle bağlantısını göz ardı etmemek gerekir...
Bununla birlikte, demokrasiyi...
Bir Siyasi Dönüşümün İfadesi Olarak 23 Nisan / 23 April: As an expression of the political transformation
Mehmet Özay 23.04.2023
Ankara’da, ‘Büyük Millet Meclis’in (BMM) açılışına giden siyasal süreç oldukça sancılı olmuştur…
Söz konusu bu meclisin açılışını öncelikle, iki bağlamda değerlendirmek mümkün. İlki, payitaht merkezi İstanbul’un işgale konu olması (16 Mart 1920) karşısında, Osmanlı siyasal varlığının devamına yönelik Anadolu Hareketi’nin bir girişimidir.
İkincisi, İstanbul’da...
Hiçbir şey olmamış gibi davranıyoruz!
Mehmet Özay 22.04.2023
Ağlanacak halimize gülüyoruz...
Bayram yapıyoruz, başımızı ellerimizin arasına alıp düşünmemiz gerekirken...
Allah’ın, “akletmez misiniz, düşünmez misiniz?” yönündeki uyarılarına/sorularına, “Ya Rab, affet bizi... Anlamıyoruz ne demek istiyorsun? Açıklar mısın, nedir bu akletmekten, düşünmekten maksadın?” diyoruz sanki...
Tıpkı, Hz. Musa’nın ilettiği emir karşısında,...
2. Abdülhamit nerede hata yaptı? / In what policies did Abdülhamit 2 make mistakes?
Mehmet Özay 19.04.2023
Birkaç yıl önce, özel bir televizyon kanalında bir programa katılan İstanbul İl Kültür ve Turizm Müdürü, programın merkezi konusu olan 2. Abdülhamit bağlamındaki görüşlerini ortaya koyuyordu.
Sunucunun yönelttiği bir soru karşısında, “2. Abdülhamit çok hata da yapmıştır...” ifadesini kullanması dikkatimi çekmişti. Ve program konuğu bu akademisyen/bürokratın...
İslam düşüncesinde tecdid ve Batı’yı tanımlama çabası / Tajdid in Islamic thought and the effort to define the West
Mehmet Özay 11.04.2023
Müslüman dünyasının, genel itibarıyla 19. yüzyıl ikinci yarısında başlayan yenilenme (tajdid) ihtiyacı, dönemin siyasal ve ekonomik gelişmelerinden bağımsız ele alınamayacak bir özellik taşır.
Haddi zatında, gündeme gelen veya getirilen yenilenme ihtiyacının, tam anlamıyla Batı Avrupa modernleşmesine doğrudan ve yoğun bir şekilde maruz kalınmasından neşet ettiği konusunda neredeyse...
Berkesinambungan: Bagasi Damai Iran-Arab Saudi dan Cina
Mehmet Özay 06.04.2023
Pembicaraan tentang Cina dan perdamaian adalah hal yang tidak sering terhidang hingga perkembangan baru baru ini. Pemerintah Cina yang sukses meyakinkan Iran dan Saudi Arabia untuk duduk dalam satu meja dan menyepakati perdamaian telah menguatkan bahwa ada jalan baru untuk hubungan internasional global. Para pengamat tentu saya bergegas mendiskusikan persaingan...
Max Weber düşüncesinde ‘sınıf açığı’ kavramı ve Osmanlı’da dağılma olgusu / The concept of ‘class deficit’ in Max Weber’s thought and the phenomenon of dissolution in the Ottoman State
Mehmet Özay 05.04.2023
Toplumların kuruluş, gelişme ve çöküş süreçleri, sadece Tarih alanının çalışma konusu değildir. Aksine, tarihsel süreçler Siyaset Bilimi’nin, Sosyoloji’nin, Hukuk’un vb. konusu olmalarıyla da önem taşırlar.
Bu noktada, toplumsal değişim hakkında veriler sağlayan tarih çalışmaları, çağdaş dönemdeki ulus-devletler ile bunların kuruluş ve gelişme süreçlerini anlamamıza olanak tanırlar.
Vahiy, İslam toplumu ve öteki düşünce sistemleriyle ilişkiler / Revelation, Islamic society and relations with other thought systems
Mehmet Özay 03.04.2023
İslam’ın bir din olarak öncelikle Arap Yarımadası’ndaki topluma ve ardından, tüm insanlığa gönderilmiş olması, genel tarih ve dinler tarihi açısından dikkat çekici bir fenomendir. Bu tarihsel gelişim, özelde Müslüman toplumun gelişimi, genelde dönemi itibarıyla geniş küresel toplumla etkileşimler noktasında önemli aşamalara konu olmuştur.
Özellikle İslam tarihinin...
İnsani yardımın ruhunda kırılmalar / Deflection in the spirit of humanitarian assistance
Mehmet Özay 01.04.2023
Yaşanan her doğal afetin ilk saatleri ve günleri yani, travma dönemi atlatılmaya başlandığında, yeni bir döneme yani, sorgulama dönemine geçilir.
Bu dönem, aslında adına ‘doğal’ (natural) sıfatının konulduğu afetin nedeni, nedenleri kadar, sonrasında gündeme gelen ‘insani yardım’ olgusunu ve süreçlerini de içeren gayet önemli bir süreci kapsar.
Müslüman toplumların gerilemesinde sorumlu kim?: Yeni bir bakış açısı / Who is the responsible from the decline of Muslim societies: A new perspective
Mehmet Özay 05.03.2023
Müslüman toplumların gerilemesi dendiğinde akla genel itibarıyla, sokaktaki vatandaşın hatta, -ilgilisi dışında- okur yazarlar nezdinde dahi, pek de anlaşılamayan soyut tartışmalar geliyor.
Söz konusu gerileme süreci Osmanlı Devleti’nden başlayarak Takımadalar’daki Müslüman devletlere kadar geniş bir coğrafyada karşılaştırmalı olarak ele alınmalıdır.
Bu noktada, suçu ve...
Doğal afetler, “yüzyılın felâketi” kavramı ve insani tutum / Natural disasters, the concept of ‘disaster of the century’ and human attitude
Mehmet Özay 11.03.2023
Yaşadığımız modern dönemin bir özelliği olarak küreselleşme, yeryüzünün farklı bölgelerinde ortaya çıkan ‘doğal’ afetlerin, kısa bir süre zarfında dünya toplumlarına ulaştırılmasına imkân tanıyor.
Bu imkânın, olumlu mu veya olumsuz mu olduğu açıkçası tartışma götüreceği ileri sürülebilir.
Bundan kastımız, adına ‘doğal afet’ denilen yaşananların zamanla...
İslam ve bilim: Müslüman toplumda modern bilimsel faaliyet / Islam and science: modern scientific activities in Muslim societies
Mehmet Özay 03.03.2023
Müslüman toplumların modern bilimle ilişkileri konusundaki tartışmalar süreklilik taşıyor.
Bu noktada, Müslüman toplumların modern bilime ilgilerinin kendinde bir çaba mı, yoksa dışardan gelen baskıların neticesinde zorunlu bir seçenek olarak ortaya çıkıp çıkmadığı sorusu önemlidir.
İçselleştiril/e/memiş modern bilim
Modernite ile karşılaşmalardan bu...
İslam toplumlarında reform düşüncesi ve kısıtlılıkları / The reform idea in Islamic societies ant its limitations
Mehmet Özay 18.03.2023
İslam dünyasında reform düşüncesi kavramsal ve süreç olarak varlığını sürdürmektedir…
Tarihsel ve yaygın söylem olarak bakıldığında bu reform düşüncesinin kahramanları (protagonists) olarak gündeme getirilen, 19. yüzyıl ikinci yarısını kapsayan dönemde öne çıkan Cemaleddin Afgani (Jamal ad-Din), Muhammed Abdu’ (Abduh) ile 20. yüzyıl başlarında adı sıkça duyulan Reşid...
Batı düşüncesinde değer yoksunluğu ve gelişimi üzerine kısa bir değerlendirme / A brief review on the lack of value and its development in Western thought
Mehmet Özay 20.03.2023
Batı toplumlarının sadece, kendi dini-kültürel ve medeniyet evrelerini değil, bununla birlikte diğer toplumları da dönüştürme sürecinin nasıl başladığı ve devam ettirdiği konusu dün olduğu gibi bugün de tartışma konusu olmaya devam ediyor.
Ancak aradaki fark, bugün bu sürecin giderek farklı katmanlarda ve daha yoğun bir şekilde...
Müslüman toplumların gerilemesinde sorumlu kim?: Yeni bir bakış açısı / Who is the responsible from the decline of Muslim societies: A new perspective
Mehmet Özay 05.03.2023
Müslüman toplumların gerilemesi dendiğinde akla genel itibarıyla, sokaktaki vatandaşın hatta, -ilgilisi dışında- okur yazarlar nezdinde dahi, pek de anlaşılamayan soyut tartışmalar geliyor.
Söz konusu gerileme süreci Osmanlı Devleti’nden başlayarak Takımadalar’daki Müslüman devletlere kadar geniş bir coğrafyada karşılaştırmalı olarak ele alınmalıdır.
Bu noktada, suçu ve...
Türkiye’de 28 Şubat Darbesi ve Takımadalar’da sömürge topraklarında misyoner faaliyetleri ilişkisine dair / Upon the relationship between the 28 February Coup in Turkey and missionary activities in colonized lands...
Mehmet Özay 28.02.2023
Darbe’nin yıldönümü bize, sadece belirli bir tarihe yani 28 Şubat 1996’ya denk düşen bir anı hatırlatmıyor. Aksine, darbeler sürecinin modern Türkiye Cumhuriyeti’nde aldığı yönelim konusunda bize genel bir fikir veriyor.
Her ne kadar, söz konusu darbenin bireylerin ve toplumsal grupların yapıp ettikleri üzerinden değerlendirilmesinde hakkılık payı aranabileceği...
Gazali düşüncesinde sosyolojik bağlam (2) Sociological context in Al-Ghazali thought
Mehmet Özay 26.02.2023
Gazali düşüncesi, toplumsal yapının çeşitli alanlarını kapsayan boyutlarıyla bizatihi, Müslüman toplumu ve bu toplumun yaşam süreçlerini ve şartlarını ele alıyor.
Adına ‘sosyolojik boyut’ denilebilecek söz konusu bu durum, bugünü yeniden değerlendirmemize yarayacak araçları içinde barındırıyor.
Bununla birlikte, bu durumun sadece Müslüman toplumla ilintili olmadığını...
Nurettin Topçu düşüncesinde iktisat ve Müslümanca yaklaşım / Economics and Muslim perspective in Nurettin Topçu’s thought
Mehmet Özay 22.02.2023
Türkiye toplumunda iktisat ve Müslümanca bakışın ne tür bir ilişki içinde olduğu konusu önemlidir. İktisadın Müslüman toplumda geldiği karşılık ile Batı düşüncesinde kalkınma ile karşılanan ve kapitalizmin desteğini almış iktisat arasında bir fark olduğu ortadadır.
Bununla birlikte, Türkiye toplumunda iktisat olgusunun varlığı hiç kuşku yok ki, Batı...
Gazali düşüncesi üzerinden dün-bügün karşılaştırması / Comparison between past and present in the light of Ghazali thought
Mehmet Özay 15.02.2023
İmam Gazali’nin, “Din’in yeniden ihyası” Ihya Ulum-Id-Din adını verdiği ve farklı alanları içinde barındıran eserini, hangi hikmete binaen kaleme aldığı konusu, bizi bu eser içindekiler yer almayan unsurlar üzerinde düşünmeye sevk ediyor.
Bir başka deyişle, Gazali, bu eseri ortaya koyarken, içinde yaşadığı toplumdan bağımsız bir fert, bir...
George Town, Penang: yatay ve dikey düzlemde toplumsal yapı / George Town, Penang: social structure on the horizontal and vertical planes
Mehmet Özay 12.02.2023
Penang Adası ve/ya Ada’daki şehir yani, bilinen ismiyle George Town, doğu ve batı’nın çeşitli kültürlerinin biraradalığına sahip yapısal bir özellik sergiliyor.
Bir başka ifadeyle söylemek gerekirse, George Town, sömürge döneminde Wellesley adıyla anılan, bugün anakara parçasında kalan bölgeyi de içine alacak şekilde idare yapıyı oluşturan Penang Eyaleti’nin...
Doğal afetler karşısında tepkiler ve etkileşimler / Reactions and interactions in the face of natural disasters
Mehmet Özay 11.02.2023
Doğal afetler, tek tek bireyleri ve toplumları sarsan ve büyük ölçüde öngörülemeyen hadiselerdir. Adına ‘doğal’ denmesi bir anlamda, bu bilinemezliğe ve kendiliğindenliğe işaret ediyor.
‘Doğal’ ve ‘afet’ arasındaki ilişki, ortaya çıkan ‘doğal’ yani, ‘kendinde’ bir gelişmenin, ilgili toplumlar üzerinde belirleyiciliği hiç kuşku yok ki, doğal afet olgusunun...
İngiliz ekonomik kalkınmacılığında Malaya’nın rolü / British economic development and the role of Malaya
Mehmet Özay 05.02.2023
İngiltere Krallığı’nın 19. yüzyılda başlayan ve 20. yüzyıla uzanan ekonomik zenginliğinin kökenleri nedir dediğimizde hiç kuşku yok ki, aklımıza gelen bölgelerden biri Malay Yarımadası oluyor.
Bu özelliğe tanık olmak için tarih kitapları gayet ‘anlamlı’ veriler içerdiği gibi, bu zenginliğe bugün dahi doğrudan tanık olmak ve anlamak mümkün.
Nurettin Topçu düşüncesi ve çetin bir yenileşme gayreti / Arduous exertion for a renewal in Nurettin Topcu thought
Mehmet Özay 01.02.2023
Nurettin Topçu düşüncesinin 1940’lı yıllardan 1960’lı yıllara uzanan serüveninde karşımıza belli başlı kavramlar ve alanlar çıkmaktadır. Bunları hakikat arayışı ve toplumsal gerçekliği oluşturmada, yapıcı unsurlar olarak düşünmek gerekir. Bu kavramalara aşağıda kısaca değineceğim...
Temeli tibarıyla kavramlar soyut düşünce ile bağlantılı oldukları kadar, belli bir toplumsal varlık alanı...
İslam toplumlarında reform düşünce ve sosyolojik gerçeklik / Reform ideas and sociological realities in Islamic societies
Mehmet Özay 29.01.2023
İslam toplumlarının veya varlığı kabul edilebilecek şekilde İslam medeniyetinin son dönemde karşılaştığı ileri sürülen kriz/ler/in nedeni konusunda, son iki yüz yıllık süre zarfında farklı coğrafyalardaki entellektüeller, din adamları (ulema), siyasetçiler tarafından görüşler ortaya kondu. Bu sürecin devam ettiğine kuşku yok...
Reform ve yenilenme konusunun 17. ve özellikle...
Nurettin Topçu düşüncesi: Osmanlı ve Yeni Cumhuriyet’te eğitim ve Teknik / The thought of Nurettin Topçu: Education and technic in Ottoman and New Republic
Mehmet Özay 22.01.2023
Değişim ve kurumsallaşma bağlamında teknik ve eğitim konusu, Osmanlı toplumunda yaşanan -özellikle, askeri alanla sınırlandırılma eğilimi gösterilen- gerileme karşısında gündeme gelmiştir.
Oysa, Osmanlı toplumu, bir yandan askeri, öte yandan eğitim alanında kuruluşundan başlayarak ortaya koyduğu teori ve pratikler onun çözülüşünü değil, yükselişini ortaya koymuştur.
Türkiye’de tarihi anlama çabası ve bunun Doğu ve Güney toplumlarına yansıması / Understanding of history in Turkey and its repercussions on Eastern and Southern societies
Mehmet Özay 13.01.2023
Yüz yıllık geçmişi içerisinde Türkiye’de tarih çalışmaları ve bu çalışmaların uluslararası arenada ve özellikle de, Doğu ve Güney toplumlarındaki yansıması üzerinde durulmaya değer bir konudur.
Bu noktada, genel bir ifade olarak, Türkiye’de tarih çalışmalarının hem ulusal, hem de uluslararası -özellikle de, ‘Doğu’ ve ‘Güney’ toplumlarına yönelik anlama...
Ghazali’nin vefat yıldönümü: biyografisi üzerinden sosyolojik gerçeklik arayışı / The commemoration of al-Ghazali’s demise: inquiry of sociological truth through his biography
Mehmet Özay 31.12.2022
Ghazali’nin (Abu Hamid), görece kısa denilebilecek yaşamı hesaplamalara göre 1111 yılı Aralık ayında yani, bundan 911 yıl önce sona ermesine rağmen, ardında bıraktığı eserler günümüzde, Doğu’da ve Batı’da zihinleri aydınlatmaya, düşünmeye ve kışkırtmaya devam ediyor.
Toplumsal ve siyasal kırılmalar
Ghazali’nin doğduğu yıl (1056), İslam tarihinde önemli bir döneme tekabül eder. İslam’ın 5. yüzyılında veya...
