15 Ağustos 2005 tarihine kadar ilki 2002, diğeri 2003 yılında olmak üzere iki kez barış girişim yaşandı. Ancak arzu edilen sürekli barış sağlanamadı. Tsunaminin yaşandığı 26 Aralık 2004 yılı Aralık ayına kadar etkisini gösteren askeri operasyonlar sırasında faili meçhul cinayetler, adam kaçırmalar, işkenceler, ırza tecavüzler, sürgünler gündeme geldi. Açe halkının referandum talepleri merkezi hükümet tarafından kabul görmedi. Tsunami felâketinin ardından, aslında daha önce başlayan barış görüşmeleri hız kazandı. Finlandiya eski devlet başkanı Martti Ahtisaari’nin başında bulunduğu Crisis Management Initiative adlı sivil toplum örgütünün aracılığı ile GAM ve merkezi hükümet arasında 15 Ağustos 2005 tarihinde barış anlaşması imzalandı.[1]Devlet başkanı Susilo Bambang Yudhoyono Açe bölgesine daha fazla özerklik tanımanın yanı sıra, GAM’ın yasadışı yöneticilerine de özgürlük tanımayı vaat etti. [2]
GAM ve Endonezya merkezi hükümeti arasında kalıcı barışın olumlu sonuç vermesinde GAM’ın bağımsızlık arzusundan vazgeçmesi bunun yerine özel otonom hakkını kabul etmesinin büyük rolü oldu. Bununla birlikte, GAM yöneticileri arasında ‘otonom’ kavramının içeriği konusunda belirsizlikler olmakla birlikte, bunun ‘öz yönetim hakkı’ (self-government)’nın kazanılması şeklinde yorumlandığını söylemeliyiz.[3]Merkezi hükümet tarafında ise Açe’de yerel partilerin kurulabilmesinin katkısı göz ardı edilemez. Ayrıca, daha önceki anlaşma girişimlerinden farklı olarak üçüncü taraf olarak AB ve ASEAN’ın barış izleme komitesinde aktif rol almaları önem taşıyordu.[4]
Tarihin bir cilvesi olarak, 26 Aralık 2004 tarihinde deprem ve tsunami ile birlikte gerçekleşti. Bu anlamda, söz konusu doğal felâket, toplumun kimi kesimlerince kurtarıcı olarak yorumlanmasına neden oldu.
Açe İzleme Komitesi (AMM)*
Açe’ye geniş özerklik tanıyan anlaşma imzalandı. Söz konusu anlaşma Avrupa Birliği’nin destek verdiği Finlandiya Kriz Yönetimi (FCM) sayesinde gerçekleştirildi. Bu süreçte Avrupa birliği söz konusu anlaşmanın gözlemcisi olarak önemli bir rol oynadı. Bu bağlamda, AMM adıyla kurulan sivil güvenlik birimi, ASEAN’a üye ülkelerden gözlemcilerin de katılımıyla 15 Eylül 2005 tarihinden 15 Kasım 2006 tarihine kadar devam eden görev süresini tamamladı.[5]
AB Komisyonu barış sürecine gözlemci olarak katılarak desteğini ortaya koydu. 15 Ağustos 2005 tarihinde imzalanan barış antlaşması ile AB Komisyonu ve ASEAN’a üye beş ülke Açe İzleme Komitesi’ni (AMM) oluşturdu. Anlaşmanın imzalanması ile birlikte AB İzleme Komitesi görevine başlamıştır. Söz konusu komite, barış sürecini izlemenin ötesinde, barışa katkı yapacağı varsayılan kimi konularda da öncü rol aldı. Bu bağlamda hem Endonezya Hükümeti hem de GAM nezdinde girişimlerde bulunarak sivil toplum kuruluşları, kadın dernekleri, ulema konseyleri ve insan hakları birlikleriyle işbirliği içinde oldu.
Barış sürecinin ve AMM’nin başarılı olması, hem GAM üyelerinin hem de 30 yıldır çatışmalardan doğrudan etkilenen halkın ihtiyaçlarının giderilmesine bağlıdır. Bu çerçevede Komisyon, GAM üyelerinin ve siyasi mahkumların topluma entegrasyon sürecini hızlandırmak maksadıyla dört milyon Avro’luk bir bütçeye sahip. Anlaşmanın imzalanmasından sonra, Endonezya Ordusu’nun birliklerini çekmesi ve GAM’ın silah bırakmasının ardından Açe Eyaleti’nde uygulanacak özel yasanın hazırlanmasına başlandı. Bu çerçevede sürgünde bulunan bazı önemli GAM üyeleri yaklaşık 25 yıllık aradan sonra vatanlarına döndüler. AMM’in görev süresinin 11 Aralık 2006 tarihinden önce sona ermesi barış sürecinin sağlıklı bir şekilde devamının akamete uğrayacağı endişesiyle kimi çevrelerde ümitsizliğe yol açsa da, bugüne değin büyük bir aksaklık olmadı.
AMM’in hedefleri arasında dağda bulunan GAM savaşçılarının faaliyetlerine son vermesi ve silahlarını teslim etmeleri; Açe Eyaleti’nde konuşlanmış olan olağandışı sayıdaki asker ve polis gücünün normal seviyeye çekilmesi; GAM mensuplarının topluma yeniden kazandırılması, insan haklarıyla ilgili yasal düzenlemelerin başlatılması ve anlaşmaya muhalif gelişmeleri karara bağlamak.[6]
Açe barışının kök salmasında önemli bir yeri olan valilik seçimlerinin halk oylamasıyla ve bağımsız adayların katılımıyla sorunsuz bir şekilde gerçekleştirildi. Geçen üç yıllık sürece bakıldığında, bir buçuk yıl görev yapan AMM’in başarılarını şu alanlarda toplamak mümkün: a)GAM ve Endonezya merkezi yönetimi arasında yapılan anlaşmaya tarafların bağlılıklarını sürdürmeleri; b)misyonun liderlik kabiliyeti; c)bu süreçte Avrupa Birliği’ne bağlı kimi ülkelerin desteğinin sağlanması ve d)siyasal tutuklarının salıverilmesi.[7]
Ayrıca, Helsinki Barış Anlaşması’nın imzalanmasından sonraki 15 gün içerisinde GAM mensubu 2000 siyasi tutuklu serbest bırakıldı.[8]Bunun yanı sıra, 25.890 ordu mensubu ile 5791 polis gücü geri çekildi.[9]Anlaşma maddelerinin birbir hayata geçirilmesi Açe’de hayatın normale dönmesini sağladı. Artık kamusal alanlarda yoğun asker ve polis varlığı, yerini rutin görev ve sorumlulukların yerine getirilmesine bıraktı. Özellikle Kuzey Açe’de zaman zaman meydana gelen kimi kriminal vakal
ara rağmen, ordu ve polis güçlerinin başında bulunanlar da barışın devamı için sağduyulu hareket ediyorlar.
ara rağmen, ordu ve polis güçlerinin başında bulunanlar da barışın devamı için sağduyulu hareket ediyorlar.
[1]Aspinall, a.g.e., s. viii.
[2]15 Ağustos 2005 tarihinde Finlandiya’nın başkenti Helsinki’de varılan üçlü anlaşma metni Ek’te yer almaktadır.
[3]2007 yılı yaz aylarında kendisiyle yaptığımız görüşmede, Muhammed Nur Djuli bu konudaki sıkıntıları dile getirdi.
[4]Edward Aspinall, s. 6.
* GAM ile Endonezya Hükümeti Arasında Varılan Barış Anlaşması Sürecini İzleme Komitesi
[5]Kirsten a.g.e., s. 12.
[6]Kirsten, a.g.e., s. 13.
[7]Kirsten, a.g.e., s. 3.
[8]Kirsten, a.g.e., s. 15.
[9]Kirsten, a.g.e., s. 19..