Açeli lider Hasan di Tiro 30 yıl sonra Açe'de

Di Tiro, özellikle 15 Ağustos 2005 tarihinden itibaren Açe’nin yaşadığı barış ortamından duyduğu memnuniyeti dile getirerek, bu sürecin daha da geliştirilmesi, kesintiye uğratılmaması için sorumlu tarafların ellerinden geleni yapmasını istedi. Savaşın bedelinin ağır, barış ise bundan daha ağır olduğunu hatırlatan di Tiro, halen barıştan memnun olmayan kesimleri Açe halkının büyük bir kısmının benimsediği barışa destek vermeye davet etti. Tiro, ayrıca, barış konusundaki ısrarcılığı dolayısıyla Endonezya Hükümeti’ne de teşekkür etti. Açe’yi en kısa sürede mamur bir belge olarak görmek istediğini belirtti.

Açe Valilik Konutu’na geçen di Tiro ve ekibini burada geleneksel Açe müziği “rapai” ile karşılandı. Kısa bir süre dinlenen Di Tiro geleneksel Açe giysileri giydi ve kendisine Açe Adet Meclisi başkanı Badruzzaman İsmail tarafından bir tür kutsama töreni olan peusijuek yapıldı. Bunun ardından Prof. Dr. Abuya Muhyubiddin Vali tarafından dua edildi. Davetlilere verilen öğle yemeğinin ardından basın toplantısı yapıldı. Herkes di Tiro’yu beklerken, basın toplantısı Malik Mahmud, Dr. Zeyni Abdullah, Açe Vali Yardımcısı Muhammed Nazar’ın katılımıyla yapıldı.

Büyük bir heyecanla beklenen di Tiro’nun dönüşü önceki gün gerçekleşti. Resmi karşılama töreninin yanı sıra, Açe’nin dört bir yanından binlerce kişi liderleri ile 30 yıllık hasreti gidermek için motorsikletler, otobüsler ve kamyonlarla başkent Banda Açe’ye akın etti. Cumartesi sabahı erken saatlerden itibaren Açeliler liderlerini görmek üzere İskender Muda Havalimanına akın etti.

Birkaç gün öncesinden Banda Açe’ye gelen gruplar şehrin çevresindeki dayah ve pesantrenlerde konaklıyorlar. Benzer bir akının daha önce, 1999 yılında yapılan ve yaklaşık bir milyon kişinin katıldığı Referandum Mitingi’nde yaşandığı ifade ediliyor.

Havalimanında görüştüğümüz Hasan di Tiro’nun yeğeni Teungku Fevzi, di Tiro’nun gelişiyle ilgili ilginç açıklamalar yaptı. Tgk. Fevzi şunları söyledi: “Uzun süredir, Hasan di Tiro’nun hayatta olup olmadığı konusunda bazı görüşler ortaya atıldı. Bu şüphenin ortadan kaldırılması için bu ziyaret iyi bir fırsat.” Tgk. Fevzi daha sonra di Tiro’nun seyahati ile ilgili bazı bilgiler verdi. Buna göre di Tiro, başkent Banda Açe’deki temaslarının ardından memleketi Sigli, Tiro’da dünyaya geldiği Tanjung Bunong Köyü’ne geçecek. Burada aralarında Hollanda Savaşı’nın önemli lideri Teungku Chik Muhammed Saman di Tiro’nun, anne ve babasının da aralarında bulunduğu aile büyüklerinin mezarlığını ziyaret edecek. Ayrıca, geçen hafta vefat eden, hareketin önemli isimlerinden ve sürgün hükümetinin Maliye Bakanı Teungku Muhammed Usman Lampoh Awe’nin ailes
ine taziye ziyaretinde bulunacak.

Hareketin önde gelen isimlerinden Bahtiyar Abdullah, uzun yıllar sonra yeniden Açe’de olmaktan büyük bir mutluluk duyduklarını dile getirirken, GAM’ın önemli komutanlarından ve Bireun sorumlusu Derviş Jeunib ise, liderleri Hasan di Tiro’yu Açe’de görmekten büyük bir memnuniyet duyduklarını söyledi.

“Ülke yöneticisi” anlamına gelen ve sembolik olarak önem arz eden “Wali Nanggroe” kavramı uzunca bir süredir Açe’de tartışma konusu. Açelilerin büyük bir bölümü bu unvanı Hasan di Tiro’ya layık görmekle birlikte, bu unvan henüz resmi olarak bir kişiye verilmiş değil. 15 Ağustos 2005 tarihinde imzalanan Helsinki Barış Anlaşması’nda da zikredilen bu unvanın resmen hayata geçirilebilmesi için Açe Parlamentosu’nda yasal sürecin sonuçlandırılması gerekiyor. Bu konuda di Tiro’nun yeğeni Tgk. Fevzi şu açıklamayı yaptı: “Açe Parlamentosu, şu ana kadar “Vali Nanggroe” konusunda biryasa çıkarmış değil. Bu nedenle Hasan di Tiro’nun resmi olarak wali olduğunun ilanı mümkün değil. 2009 yılındaki seçimlerden sonra Açe parlamentosunda bu kararın alınabileceğini düşünüyorum.” Kaldı ki, Hasan di Tiro’nun İsveç vatandaşı olması bu unvanı almasının vakit alacağı anlaşılıyor.

Hasan di tiro’nun Açe’ye gelişi Endonezya’da geniş yankı buldu. Özellikle Endonezya devlet başkanı ve başkan yardımcısı ile askeri çevreler bu konuyla ilgili açıklamalarla basında yer aldılar. Bu bağlamda, Açe barışının daha kalıcı ve istikrarlı bir şekilde devamı için, di Tiro’nun ziyaretinin önemli bir katkı yapacağı dile getirildi. Üst düzey ordu yetkilileri ise, Hasan Di Tiro’nun ülkeye yapacağı ziyaretin kendileri açısından herhangi bir sorun teşkil etmediğini, kendisinin sıradan bir sivil ziyaretçi olarak gördüklerini açıkladı.

Di Tiro’nun Açe’deki ziyaretinin ardından başkent Cakarta’da üst düzey devlet yetkilileri ile görüşme ihtimali bulunuyor. Barış anlaşmasının gerçekleştirilmesinde önemli katkıları olan bugünkü devlet başkanı Susilo Bambang Yudyohono ve devlet başkan yardımcısı Yusuf Kalla, di Tiro ile görüşmesi muhtemel isimler arasında yer alıyor.

Hasan di Tiro’nun Açe ziyareti, vatanından 29 yıl ayrı kalmış yaşlı bir liderin hasret gidermesinden başka anlamlar da taşıyor. Di Tiro’nu bu ziyareti, 15 Ağustos 2005 tarihinde GAM-Endonezya Hükümeti arasında imzalanan Helsinki Barış Anlaşması’nın daha güçlü bir şekilde uygulanmasında büyük önem taşıyor. Gerek GAM gerekse hükümet kanadında kimi çevreler bu barıştan memnun olmasalarda ve kimi zaman yaşanan provokasyonlara rağmen, her iki taraftan büyük bir çoğunluğu ve geniş halk kesimleri bu barıştan son derece memnun. İşte böylesi bir ortamda, bu ziyaret vesilesiyle Hasan di Tiro, Açe halkına ve eski savaşçılara bugüne kadar başarıyla gelinen barış sürecinin daha güçlü bir şekilde sürdürülmesi için mesajlar verdi ve vermeye devam edecek. Bu mesajlar, di Tiro’nun Açe’ye ayak basmadan önce Malezya’nın başkenti Kuala Lumpur’da geçirdiği bir hafta boyunca sürekli medyaya konu oldu.

Barışın devamı konusunda Helsinki Anlaşması’nda zikredilen kimi maddeler henüz hayata geçirilmemiş olsa da, tarafların iyi niyeti ve özellikle halkın barış ortamından büyük memnuniyet duymaları gelecek için umut verici olarak değerlendiriliyor. Her ne kadar, günümüzde Di Tiro herhangi bir siyasal lider konumunda bulunmuyorsa da, Açeliler nezdinde bir önder olma vasfı taşıyor. Bu nedenle, Açe barışı konusunda ortaya koyacağı görüşler büyük önem taşıyor.

Hasan Di Tiro’nun ziyaretine denk gelen günlerde Finlandiya Eski Devlet Başkanı Marti Ahtisaari Nobel Barış Ödülü’ne layık görüldü. Ahtisaari, 15 Ağustos 2005 tarihinde Finlandiya’nın başkenti Helsinki’de imzalanan Barış Anlaşması ile Açe barışının sağlanmasında önemli rol oynamıştı. Ahtisaari’nin dünyanın değişik bölgelerindeki barış görüşmelerindeki başarısından ötürü Nobel Barış Ödülü’nü kazandığının açıklanması Açe’de büyük sevgi yarattı.

Teungku Dr. Hasan di Tiro, İsveç’in başkenti Stockholm’daki Arlanda Havalimanı’ndan Maleyza Havayolları’na ait bir uçakla 12 saat süren yolculuk sonunda 3 Ekim Cumartesi günü sabah saat 9.30’da kuala Lumpur Uluslararası Havalimanına indi. Di Tiro, havalimanı çıkışında önde gelen Açelilerce karşılandı ve ardından Selongar’daki bir camiye gidilerek Kuala Lumpur’da yaşayan Açelilerle hasret giderdi.

78 yaşındaki di Tiro’nun ilerlemiş yaşına rağmen, oldukça dinç ve mutlu olduğu gözlendi. Di Tiro, Kuala Lumpur üzerinden vatanı Açe’ye dönmenin heyecanı ve sevincini yaşarken acı bir haberle sarsıldı. 1976 yılında harekete beraber başladıkları ve sürgün hükümetinin Maliye Bakanı görevini yürütmüş olan Teungku Muhammed Osman Lampoh Awe’nin vefat haberi geldi. Kanser hastası olan Tgk. Awe, 2 Ekim Cuma akşamı saat 22.00 sularında Açe, Sigli hastahesinde hayata gözlerini yumdu.