Kuzey Sumatra’da Açe topraklarında 19. yüzyıl son çeyreğinde gerçekleşen ‘Hollanda Savaşı’ adıyla da anılan sömürge savaşını konu olan bu çalışma, Açe başlığı altında toplanabilecek çalışmalarımızın önemli alanlarından birini oluşturuyor…
Çalışma konusu itibarıyla üç temel bölümde ele alınmıştır. Bununla birlikte, bu bölümlerde kronolojik bir sıra takip etmek yerine, konular önem sıralarına göre ortaya konmuştur. Bu noktada, söz konusu sömürge dönemi ve Açe devletinin verdiği mücadeleye zemin hazırlayan gelişmelerden başlayarak bir anlamda genelden özele gidilerek konu ele alınmıştır.
Çalışmanın Birinci Bölüm’ü, “Sömürgecilik ve Prang Sabil” başlığını taşımaktadır. Bu bölümde, Giriş ve Geniş Özet bir anlamda Açe, Takımadalar, sömürgecilik, Batı Avrupa’daki gelişmeler, kapitalizm vb. unsurları içerecek şekilde görece kapsamlı olarak sunulmuştur. Açelilerin bu savaşa verdikleri ad olan Kutsal Savaş anlamına gelen ‘Prang Sabil’ kavramı üzerinden sömürge savaşı değerlendirilmiştir. Bu çerçevede, savaş öncesi gelişmeler ve özellikle Takımadalar bölgesinde Açe’nin sahip olduğu önem bölgesel ve uluslararası ilişkileri üzerinden 19. yüzyıl şartlarına değinilmiştir. Ayrıca, savaşın Açe toplumunda oluşturduğu değişim ele alınmıştır.
“Hollanda Savaşı öncesi uzun 19. yüzyıl” başlığını taşıyan İkinci Bölüm’de, savaş öncesi süreci ile Hollanda sömürgeciliği detaylı bir şekilde ele alınmıştır. Üçüncü Bölüm, “Açe topraklarında yüzyılın savaşı” başlığını taşımaktadır. Hollanda sömürge yönetiminin Açe devleti hakkında politikaları ve sömürge ordusunun hazırlıkları ile Açe devletinin gelişmeler karşısında izlediği siyaset üzerinde durulmuştur. Bu bölüm, 1873 yılında başlayan ve resmi olarak 1903 yılında bitmekle birlikte, sömürgecilik sürecinin Pasifik Savaşı’na kadar devam etmesi nedeniyle yaşanan belli başlı etkiler çerçevesinde altı safhada değerlendirilmiştir.
Çalışmada geçen bazı temel kavramlara açıklık getirmek amacıyla kısa bir sözlükçe ile indeks eklenmiştir. Ayrıca, bazı arşiv kütüphanelerinden, bireysel kolleksiyonlardan elde edilen görsel malzemeler kullanılmak suretiyle metin içi anlatılar kısmen de olsa zenginleştirilmesi amaçlanmıştır. Bu çerçevede Malayca, İngilizce, Felemenkçe başta olmak üzere çok dilli kaynakça ile bu eser farklı bakış açılarını ve kaynakları birarada ele almıştır. Özellikle kaynakça zengin tutularak, ilgili okur kitlesinin bu eserlere ulaşması arzu edilmektedir.
Bir masa başı çalışması olmak yerine, tarihsel olayın geçtiği mekânlar ve insanlar ve bunların algılanması ve anlaşılması süreci eseri diğer teknik bağlamların geliştirilmesine imkân tanıdığını söylemeliyim. Bu çerçevede, Açe’deki kütüphanelerden başlayarak dağınık halde bulunan yerel kaynaklarla, genel itibarıyla sömürgecilik dönemini ele alan eserlere ulaşılması gibi birbiriyle ilişkisi süreçler hiç kuşku yok ki, çeşitli zorlukları da beraberinde getiriyordu. Zaman ve mekân koşullarının sağladığı imkânlarla Banda Açe’deki kütüphanelerden başlayan Cakarta’ya, Cohor’a, Kuala Lumpur’a, Singapur’a, Leiden’a ve nihayetinde İstanbul’a uzanan veri toplama süreçleri bu eserin ortaya çıkmasını sağladı.
Açe topraklarındaki Hollanda Savaşı’nın bazı süreçleriyle ilgili olarak Arapça, Felemenkçe ve Fransızca kaleme alınmış ilgili çalışmalara ulaşılmasında katkısı olan öğrencilerim Ali Ouedraogo, Yusuf Osman ve Arif Kaba’ya teşekkür ederim.
Eserin bu haliyle bile bitmiş olduğunu söylemek mümkün değil. Özellikle, tüm sömürge dönemleri içerisinde çeşitli unsurlarıyla özel ancak diğer bazı hususiyetleriyle sömürgeciliği anlamlandırmada bir model teşkil edeceğini düşündüğümüz Açe topraklarındaki Hollanda Savaşı çok farklı yönleriyle çalışılmayı bekliyor.
