Açe sultanlığı’nda sosyo-politik güçleri üç grubun elinde toplanıyordu: Sultan, soylular (uleebalang) ve alimler.[1]Hiyerarşik bir yönetim yapısına sahip olan Açe İslam Sultanlığı’nda, devletin başında raja denilen sultan bulunurdu. Sultan, ülkedeki yoğun ticari ortamı kontrol altında tutar ve güvenliği sağlardı. Sultan, toplumdaki toprak sahiplerinin ve tüccarların desteği ile yönetimini devam ettirirdi. Toplumda hakim olan bağlayıcı hukuk ise meşruiyetini İslam’dan alırdı.
Ülkedeki yönetim, bugünküne benzer şekilde eyalet sistemine dayanıyordu. Eyaletin başında uleebalang adı verilen hem sivil hem askeri yönetici konumunda olan soylular bulunuyordu. Bu sistem, babadan oğula geçiyor ve her dönemin sultanı tarafından ‘sarakat’ adı verilen belge ile yönetimleri resmi hüviyet kazanıyordu.[2]Başkent Banda Açe’nin merkezinde saray ve etrafında da yönetim birimlerinin bulunduğu Dalam veya Kuta Raja oluşturuyordu. Şehrin doğu, batı ve güneyde sagi veya sagoe denilen, sultana bağlı ancak iç işlerinde bağımsız üç ayrı yönetim söz konusuydu. Her sagi, belli sayıda mukim’in birleşmesinden biraraya gelmiş federasyonlardı. Her bir sagoe’nun adı içerdiği mukim sayısına göre belirleniyordu: Sagoe 22, Sagoe 25 ve Sagoe 26.[3]Söz konusu üç sagoe’nun her birinin başında ayrı yöneticilerbulunmaklabirlikte, üçünün de bağlı olduğu ve Panglima Sagoeadı verilen bir uleebalang bulunuyordu. [4]
Toplumdaki dini işlerden ve İslam hukukunun uygulanmasından sorumlu kişiler teungkudenilen din adamlarıydı. Aynı tabir bugün dahi alimler için kullanılmaktadır. Ayrıca, İslam Hukuku ile beraber adatadı verilen sözlü hukuk da uygulanıyordu. Pek çok Malay dilinde kullanılan bu kelime, ‘gelenek’ anlamına gelir.[5]
Açe toplumunda akraba ve kavim ilişkilerinin kurumsal bir yapısı vardı. Ancak bir yerleşim yerinde farklı akraba ve kavim birlikteliklerine de rastlanırdı. Köylerde idari yapıyı köy reisi sağlarken, dini işleri köyün imamı yürütüyordu. Yani toplumda biri akrabalık ve gelenek, diğeri de din yani İslam olmak üzere iki temel otorite kaynağı vardı. Köylerde din adamlarının yönetimindeki İslami okullar çocuklara erken yaşlardan itibaren eğitim veriyorlardı.
Açe’nin İslami kimliğine dair üç önemli olgu dikkat çekmektedir:
a) Açe 1524 ila 1873 yılları arasında, bağımsız ve varlıklı bir İslam sultanlığı olarak Avrupa ile diplomatik ilişkiler kurdu;
b) Açe sultanlığı, Hollanda sömürgeciliği döneminde (1871-1942) Hollandalılara karşı ciddi bir direniş gösterdi;
c) Açe, 1945-1959 yılları arasında Endonezya’nın bağımsızlık mücadelesinde Darul İslam olarak bilinen bir İslam devleti için mücadele verdi.

[1]Nazaruddin Sjamsuddin, The Republican Revolt -A Study of The Acehnese Rebellion-, SEAS Institute of Southeast Asian Studies, Singapur, 1985, s. 16.
[3] Anas Mahmud, “Turun Naiknya Peranan Kerajaan Aceh Darussalam di Pesisir Timur Pulau Sumatra”, s. 301.
[4]Lukman Thaib, Acheh’s Case -A Historical Study of the National Movement For the Independence of Acheh-Sumatra-, s. 73; Snouck Hurgronje, The Acehnese, s. 96.
[5]Snouck Hurgronje, a.g.e., s. 9 

LEAVE A REPLY