Endonezya’da kendine özgü yapısıyla dikkat çeken Açe’nin tam ismi Nannggroe Aceh Darussalam’dır. 1959 yılında yayımlanan I/MISSI/1959 No’lu Başbakanlık bildirisi ile Endonezya’daki 33 eyaletten biri olan Açe’ye, bölgedeki din, gelenek ve eğitim konusundaki koşullarından ötürü özel statü verilmiştir. Birinci Sınıf Özel Bölge (Daerah Istimewa Tingkat I) statüsündeki Açe, uzun yıllar Daerah Istimewa Aceh Province olarak anılmıştır. Eyalet yönetimi, seçimlerle belirlenen ve Cakarta merkezi yönetiminin de onayıyla atanan vali ve yardımcısı tarafından gerçekleştirilmektedir. Eyalette ayrıca, merkezde ve bağlı şehirlerde ulusal partilerin katıldığı seçimlerle belirlenen halk meclisleri görev yapmaktadır. Ancak 17 Ağustos 2005 tarihinde Finlandiya’nın başkenti Helsinki’de imzalanan “Helsinki Barış Anlaşması” bağlamında, sadece Açe Eyaleti’nde geçerli olmak üzere, ülke tarihinde ilk defa bağımsız vali adayları seçime katıldı. Bu seçimi bağımsız adaylar Irwandi Yusuf ve Muhammed Nazar kazandı.
Açe’nin idari yapısı tarihsel olarak iki temel unsura dayanmaktadır. Birincisi seküler gücü temsil eden hükümdar, diğeri de dini liderdir. Bu yapı, köylerden başlayarak şehirdeki yönetime kadar etkisini gösterdi. Köylerde görev yapan muhtar (Keutchick) ve iman (İmam meunasah) köyün iki yöneticisi konumundaydı. Keutchick, köyün babası, imam meunasah da anası kabul edilirdi.[1]Keutchik köyün saygın bir büyüğü olarak, maaş almadan çalıştığı gibi, imam da herhangi bir maddi menfaat gözetmeksizin çalışırdı.
Ancak Suharto’nun başa geçmesiyle yürürlüğe konan “Yeni Düzen” [2]adlı yapılanma çerçevesinde Açe’deki bu geleneksel idari düzen değişti. Cava Adası’ndaki uygulama ithal edilerek köy lideri Keutchik’in yerini Kadesalırken; birkaç köye birden liderlik yapan Kelurahan’ın yerini de Lurah denilen bir görevli aldı. Düşük maaş ödenen bu yetkililer zamanla yozlaşmaya neden oldu. Örneğin kimlik kartı çıkartılması gibi oldukça basit işlemlerde dahi halktan haksız yere para talep etmeye başlandı.
Açe eyaleti, 18 yönetim bölgesine, bu bölgeler de Kecamatan adı verilen 136 alt birime ayrıldı. Kecamatanlara bağlı 5463 köy (desa) bulunur. Ülke yönetim birimleri olarak ilçe, mahalle ve köy idari birimlerine bölündü. Kabupaten denilen ilçelerin başında Bupati adı verilen kaymakamlar görev yapar. Her bir ilçe Kecamatan denilen birkaç mahalleden oluşur. Mahalleler Camatadı verilen yöneticiler tarafından idare edilir. Her bir mahalle köylerden oluşur. Köyler Kepala Desa ya da Kades adı verilen muhtarlarca yönetilir. Her yönetim biriminde dört ana unsurun yani sivil, dini, kültürel ve ordu birimlerinin etkisinden söz etmek mümkündür.
[1]E. M. Loeb, Sumatra -The Archaeology and Art of Sumatra” Verlag des Institutes für Völkerkunde der Universitat Wien, Austria, 1935, s. 227.
[2]1950’li yılların sonundan itibaren uygulamaya konulan Yeni Düzen (New Order) ile toplumdaki sosyal ve siyasal her türlü oluşuma politik baskı ile yön verilmiş; düzenleyici vasfa sahip bu rejim sırasında insan ve doğal kaynakların kullanımı merkezden idare edilerek devlet ilk elden sosyo-politik ve ekonomik gelişmenin yegane kaynağı olmuştur (Bahtiar Effendy, Islam and the State in Indonesia, Athens: Institute of Southeast Asian Studies, Singapores and Ohio University Research in International Studies, Southeast Asia Series, Ohio University Press, 2003, s. 87). Merkezi hükümet yerel dini liderleri devletin partisi olan GOLKAR’a katılmakla zorunlu tutmuş; devlet, okullar, camiler, vakıflar vb. kurumlar vasıtasıyla sivil hayata yoğun bir şekilde müdahale etmiştir (R. John Bowen, Islam, Law and Equality In Indonesia, Cambridge: Cambridge University Press, 2003, s. 112.)